Po śmierci Krzywoustego szybko doszło do walki miedzy braćmi, których rezultatem było wygnanie Władysława z kraju i osadzenie na senioralnym tronie Bolesława Kędzierzawego. Konsekwencją tych wydarzeń był najazd na Polskę cesarza Fryderyka I Barbarossy. Niemiecki cesarz otrzymał ogromny okup oraz hołd polskiego władcy. Po śmierci Kędzierzawego seniorem został Mieszko III Stary, jednakże szybko doszło do walk o władzę. Mieszko został wygnany a możnowładztwo krakowskie osadziło na tronie najmłodszego syna Krzywoustego - Kazimierza Sprawiedliwego. Było to jawnym złamaniem zasady senioratu. W 1180 roku na zjeździe w Łęczycy udało się Kazimierzowi Sprawiedliwemu uzyskać zgodę duchowieństwa i możnych na dziedziczenie Krakowa przez swoich potomków, czyli sprawowanie przez nich władzy zwierzchniej nad całym krajem. Jednakże inni książęta nie zamierzali się na to zgodzić, co doprowadziło do walk o Kraków zaraz po śmierci Kazimierza. Okres rozbicia dzielnicowego był okresem nieustających walk wewnętrznych. Rywalizujący między sobą książęta piastowscy toczyli walki o tron krakowski, nawet wtedy gdy jego posiadanie nie dawało faktycznego zwierzchnictwa nad krajem. Książęta walczyli o rozszerzenie swoich posiadłości kosztem swoich braci czy krewnych. Podczas walk niszczone były dobra, o które walczono. Taka anarchia feudalna nie była dobra dla kraju i jego mieszkańców. Rozbicie kraju na dzielnice oznaczało osłabienie militarne i zwiększało zagrożenie zewnętrzne. Przy naszej zachodniej granicy powstała Marchia Brandenburska. Terenem jej ekspansji były ziemie Pomorza Zachodniego i Wielkopolski. Brandenburczycy odkupili od Bolesława Rogatki ziemię lubuską, następnie zdobyli ziemie pogranicza. Na zdobytych terenach powstała Nowa Marchia. Z kolei na północnym wschodzie sąsiadami Polski byli Prusowie oraz Litwini. Na początku XIII plemiona pruskie, litewskie i jaćwieskie rozpoczęły swoją ekspansję na Mazowsze, Kujawy i Pomorze Gdańskie. Książę Konrad Mazowiecki chciał obronić swoje ziemie i jednocześnie podbić Prusy, wykorzystując do tego celu Zakon Krzyżacki. W 1228[*] roku zawarł z Krzyżakami umowę nadając im Ziemię Chełmińską, w zamian za podbój i chrystianizację Prus. Konsekwencją tego było powstanie na ziemiach pruskich Państwa Zakonnego (zobacz więcej). Dwa silne i ekspansywne państwa powstały u północnych granic Polski. Polityka i interesy obu tych państw były dla Polski bardzo niebezpieczne. Okres rozbicia dzielnicowego to czas osłabienia państwa i obniżenia jego pozycji na arenie międzynarodowej a zarazem czas intensywnego rozwoju gospodarczego i przemian społecznych. Wzrastało zaludnienie ziem polskich dzięki przyrostowi naturalnemu oraz osadnictwu głównie niemieckiemu. W rolnictwie upowszechniła się trójpolówka, stosowano coraz to nowsze narzędzia dzięki temu zwiększały się plony. Rozbicie dzielnicowe stworzyło lokalne ośrodki władzy i dwory, które skupiały elitę. Podniósł się poziom wiedzy, ponieważ liczni Polacy zaczęli studiować w szkołach katedralnych i uniwersyteckich, pielgrzymować do znanych miejsc kultu, bywać na dworach zachodniej Europy.


*Do niedawna przyjmowano rok 1226 jako datę nadania Ziemi Chełmińskiej Zakonowi Krzyżackiemu przez Konrada Mazowieckiego i takie informacje można znaleźć w literaturze do dziś. Według nowych badań wydarzenie to miało jednak miejsce w roku 1228.