Kiedy rozbicie dzielnicowe sięgnęło zenitu, zaczęły się ujawniać wyraźne tendencje zjednoczeniowe. Najlepiej o tym świadczy kult św. Stanisława i legenda o cudownym zrośnięciu jego ciała, która miała odnosić się do połączenia rozdrobnionej na dzielnice Polski w jedno królestwo. W społeczeństwie narastała niechęć do obcojęzycznych przybyszów, którzy zajmowali intratne stanowiska, zajmowali dobre ziemie i otrzymywali przywileje. Było to zjawisko groźne zarówno dla rycerstwa jak i duchowieństwa. Zjednoczeniem państwa zainteresowani byli możni, których rola w dużym państwie była by znaczniejsza, niż w rozbitym na dzielnice królestwie. Nie bez znaczenia był fakt, że posiadali oni swoje majątki w różnych dzielnicach kraju. Również duchowieństwo walczyło o silny zjednoczony kraj, a szczególną rolę odegrał tutaj arcybiskup Jakub Świnka. Rzecz jasna nie wszyscy możni (przypadki Zarębów czy Świeców ) i duchowni (Jan Muskata) byli za zjednoczeniem Polski. Za zjednoczeniem opowiedziały się również miasta, którym ciągłe wojny i granice celne uniemożliwiały handel. Jednakże interesy poszczególnych miast nie zawsze szły w parze z interesami kraju. Dlatego Gdańsk otworzył swoje bramy Brandenburczykom, a Kraków opowiadał się za politycznym związkiem z Czechami. Zatem rozbudzona świadomość narodowa, interesy społeczne i materialne prowadziły do prób zjednoczenia państwa. W XIII wieku Polska była niespójnym zbiorem małych księstw połączonych ze sobą jedynie tradycją historyczną. Oto lista ziem i książąt będących w ich władaniu:

Pomorze Zachodnie – lenno Brandenburgii pod rządami lokalnej dynastii
Pomorze Gdańskie – oderwane od Polski w stanie walk o władze
Wielkopolska: Zachodnia (Poznań) – Przemysł II 
                      Wschodnia (Kalisz) - Bolesław Pobożny
 Polska centralna: Sieradz – Leszek Czarny
                            Inowrocław – Siemomysł
                            Brześć – Władysław
                            Łęczyca – Kazimierz
                            Dobrzyń – Siemowit
Mazowsze :Płock – Bolesław II
                  Czersk – Konrad II
Śląsk: rozbity na szereg księstw najważniejsze z nich to
         Wrocław
         Głogów
         Legnica
Małopolska - Bolesław Wstydliwy

Ten stan rzeczy zaczął się stopniowo zmieniać. Ośrodkami zjednoczeniowymi stały się Małopolska, która nie uległa podziałom wewnętrznym oraz Wielkopolska. Zarówno Wielkopolskę jak i Pomorze Gdańskie, dzięki układom o dziedziczeniu przejął w posiadanie Przemysł II. I to właśnie on koronował się w 1295 roku w Gnieźnie na króla Polski.